Jan Szczepanik

 
    Jan Szczepanik - "polski Edison", "galicyjski geniusz", "zapomniany wynalazca"-takie i inne przydomki otrzymał ten niewątpliwie genialny samouk, samorodny talent techniczny. Atmosfera społeczna okresu w którym przyszło mu żyć i pracować, choć sprzyjała niejednokrotnie awansowi ludzi nawet z nizin społecznych, w Jego przypadku stała się przeszkodą w drodze do osiągania własnych cepów. Podstawowym źródłem trudności stało się(patrz Pochodzenie)późniejszego wynalazcy. Jako nieślubne dziecko, wychowywany przez matkę i jej rodzeństwo w pod krośnieńskiej wsi a później w prowincjonalnym Krośnie(patrz Okres krośnieński), Szczepanik rezygnując w wyniku trudności z ukończenia gimnazjum klasycznego, stracił możliwość późniejszego podjęcia studiów. Mógł natomiast zdobyć zawód nauczyciela i dlatego, korzystając z pomocy rodziców krośnieńskiego przyjaciela Franciszka Pika, podjął naukę w seminarium nauczycielskim w Krakowie(patrz Czasy krakowskie).

    Po otrzymaniu dyplomu nauczyciela, pracując w podkrośnieńskich szkołach ludowych w Potoku, Lubatówce i Korczynie, swoim uczniom zaszczepiał pasję badawczą i im wyjaśniał zjawiska, które stały się niebawem przedmiotem Jego prac wynalazczych(patrz Praca pedagogiczna). Ale pobyt i praca w Korczynie(patrz artykół), która była wówczas jednym z najlepiej rozwiniętych ośrodków rzemiosła tkackiego zainspirował późniejszego wynalazcę do działań nad udoskonalaniem warsztatu tkackiego i opracowywaniem nowej metody tkania(patrz Wynalazki).

    By móc rozwijać swoje pomysły i wprowadzać je w życie, Szczepanik musiał opuścić prowincję i szukać takich możliwości w miastach - ośrodkach naukowych. I nie chodziło tu wyłącznie o wejście w środowisko naukowe, którego poparcia i zrozumienia potrzebował. Szło o fundusze na utworzenie laboratoriów badawczych na opracowanie i wdrożenie prototypów. Ale ci którzy mieli by łożyć na wynalazki Szczepanika chcieli mieć z tego również dochody(patrz Kraków-Wiedeń)I jakby było mało piętrzących się przeszkód, prowadzący swe prace w Wiedniu wynalazca, został zmuszony do ich przerwania i odbycia "zaległej służby wojskowej" w twierdzy Przemyśl(patrz epizod przemyski). I choć czas pobytu w tym mieście i bliskość akademickiego Lwowa dały Szczepanikowi możliwość naukowego doskonalenia, dla wynalazcy byłyby okresem mało efektywnym gdyby nie konsekwencje tego pobytu dla Jego życia osobistego(patrz Związek małżeński, rodzina). Tam bowiem poznał przyszłą swoją żonę i matkę swoich dzieci.

    Następne wraz z teściami zamieszkiwał w Tarnowie, skąd w związku z praca wynalazcza często wyjeżdżał do Berlina, Paryża, Drezna - czy w obawie przed skutkami zawieruchy pierwszej wojny światowej - do Wiednia. Po powrocie do Tarnowa przeżywał tam odzyskanie niepodległości przez Polskę. Cały czas pracował nad swoimi wynalazkami i okresowo był człowiekiem dość zasobnym, w każdym razie stać go było na zgromadzenie kilkuset tomowej biblioteki. Patentował kolejne wynalazki, spotykał się z bliższą i dalszą rodziną oraz z przyjaciółmi - nawet tymi z dzieciństwa(patrz korespondencja).

    Wiele postaci zapisanych w historii nauki i sztuki tego okresu, zarówno Polaków jak i przedstawicieli innych narodowości wypowiadało się o Janie Szczepaniku z wielkim uznaniem, doceniając ogrom jego pracy, wielokierunkowość zainteresowań i "społeczny pożytek" Jego badań I choć byli i tacy, którzy z niezrozumienia lub zawiści "rzucali kłody", Jego ocena w oczach współczesnych Mu jest nader pozytywna(patrz Korespondencja).

    Plany naukowe Szczepanika zaczynają wykraczać poza Europę. Będąc w Berlinie przygotowywał wyjazd do Ameryki, by swoje wynalazki zaprezentować tamtejszym przemysłowcom i finansistą. Śmiertelna choroba nie pozwoliła Mu jednak na realizację tych zamierzeń. Powrót z Berlina do Tarnowa był ostatnią drogą wynalazcy. Zmarł 18 kwietnia 1926 r.(patrz rodzina)

    Trudno powiedzieć jaki wpływ na chorobę wynalazcy miał np. kontakt z odczynnikami chemicznymi. Nie bez wpływu była też Jego kondycja psychiczna związana z trudami walki o realizację planów, koniecznością szukania poparcia w środowisku, w którym uznawany był co prawda za zdolnego ale samouka, "niepewne pochodzenie", ciągły brak stabilności materialnej.

    Nazwisko Jana Szczepanika dziś wymieniają wszystkie fachowe encyklopedie i leksykony na świecie, zwłaszcza w dziedzinie kolorowej fotografii, barwnego tkactwa i przesyłania obrazów na odległość. Jest autorem 50 wynalazków(patrz wynalazki)i kilkaset opatentowanych pomysłów technicznych(patrz patenty). Ale we własnym kraju Jan Szczepanik zyskał miano "zapomnianego wynalazcy". Fakt, że po Jego śmierci sytuacja polityczna i społeczna nie sprzyjała popularyzowaniu tego dorobku. Zmiany nastąpiły począwszy od lat 60-tych ubiegłego wieku, kiedy to zaczęły się coraz liczniej ukazywać opracowania na temat dorobku "polskiego Edisona"(patrz popularyzatorzy). To z tych opracowań wyłonił się obraz osobowości człowieka, którego cechy mogłyby stanowić wzór do naśladowania: pasja poznawcza, upór, pracowitość, szeroki wachlarz zainteresowań - w tym humanistycznych i artystycznych - dążenie do efektywności własnych działań, i to wszystko w niesprzyjających warunkach rodzinnych i społecznych, wymagających dużo hartu ducha i samozaparcia. Szczepanik stał się patronem ulic w miastach i osadach w których żył bądź pracował(patrz ulice im. Szczepanika). A szkoły - najczęściej o charakterze technicznym, przyjmowały jego imię jako patrona młodzieży(patrz szkoły im. Szczepanika)

    Jan Szczepanik którego imię nosiło pierwotnie Technikum Włókiennicze w Krośnie, w roku 1988, setną rocznicę powstania naszej szkoły, stał się patronem całego Zespołu Szkół Zawodowych nr 1 - obecnie Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr. 1 przy ulicy podkarpackiej 16. To zobowiązanie i zaszczyt nosić imię tak wybitnego Polaka i wartościowego człowieka. A wiedzę na temat Jego życia i dzieła czerpać możemy z literatury zgromadzonej w bibliotece szkolnej(patrz źródła wiedzy o Szczepaniku)

Witryna o Janie Szczepaniku
opracowana pod kierunkiem p. Ireny Wilusz.
Komputerowo przygotował Bartłomiej Lorenc.
Korekta - Irena Wilusz
Data opublikowania - 20.01.2004 r.